Autor: Ramon del Valje-Inklan
Strana: 212
► Ostali detalji

„Tiranin Banderas“ (1926) je roman o izmišljenoj latinoameričkoj zemlji koja najviše podseća na Meksiko, no pre bi se mogao shvatiti kao prikaz ma koje latinoameričke diktature i izraz autorovih zalaganja za emancipaciju Indijanaca na južnoameričkom kontinentu. Sam lik Tiranina Banderasa inspirisan je brojnim istorijskim ličnostima, od konkistadora Lopea de Agirea do meksičkog dikaktora Porfirija Dijasa. Roman o diktatoru, silom tragičnih prilika na južnoameričkom kontinentu, ima izrazito bogatu tradiciju kao sprecifičan književni žanr u hispanoameričkoj književnosti, koji je kasnije iznedrio takva remek-dela kao što su Jesen patrijarha Garsije Markesa ili Ja, vrhovni Augusta Roe Bastosa.

U „Tiraninu Banderasu“, kao predstavnici Španaca pojavljuju se, u izrazito negativnom svetlu, don Seles, bogati zemljoposednik, don Kintin Pereda, zelenaš, i baron od Benikarlesa, španski gej ministar, dekadentna i groteskna figura zanesenjaka suštinski nezainteresovanog za politička previranja u zemlji. Indijance predstavljaju dva oprečna lika – sam Tiranin, koji se odnosi s prezirom prema svojoj rasi i njenim kapacitetima i Sakarijas koji ponukan lično pretprljenom nepravdom, ustaje protiv tiranije. Tu su još i Kreolci, koji se iz manje ili više idealističkih razloga okreću protiv Tiranina. No Tiranin Banderas transcendira specifične istorijske okolnosti za koje se vezuje radnja romana kao vanvremeni izraz pobune protiv ugnjetavanja i kolonijalizma.

U Valje-Inklanovoj poetici centralno mesto zauzima koncept „esperpenta“. „Esperpento“ kao književni žanr, prema autoru, treba da izrazi tragični smisao španskog života preko jedne „sistematski deformisane estetike“. U njemu se kombinuje autorova naklonost ka grotesknom prikazivanju stvarnosti sa društvenom i političkom satirom. Valje-Inklan se prema svojim likovima odnosi kao prema marionetama, podsmešljivo, distancirano, sa visine i bez emocija, parodirajući romantičarsku osećajnost i odbacujući je. Stalnim promenama stilskih registara i neobičnim jezikom – koji se kreće od komične visokoparnosti koja karakteriše govor pojedinih junaka do kolokvijalnog, narodskog jezika – autor pokušava da izazove istu takvu emocionalnu distanciranost kod čitaoca, koji je prinuđen da romanu pristupi kao artefaktu složene strukture i punom jezičkih ekstravagancija koje otežavaju identifikaciju s likovima. U skladu s tim, likovi u romanu prikazani su su mahom kao groteskne figure, često metonimijski kao lobanje i maske, ili preko neprestanih degradirajućih animalizacija – Tiranin je sova, svraka, šunja se kao pacov.

RAMON MARIJA DEL VALJE-INKLAN (Ramón María del Valle-Inclán, 1866–1936) bio je španski dramski i prozni pisac, pesnik i novinar, predstavnik hispanskog modernizma, posebno u svojim ranim delima, i pripadnik čuvene Generacije ’98, oštro kritične prema španskom društvu svog doba, koju su, između ostalih, sačinjavali i Migel de Unamuno, Pio Baroha, Ramiro de Maestu, Anhel Ganivet, Asorin.

Rođen je u malom mestu u Galisiji, započeo studije prava koje nije završio. Bio je poznat kao boem i ekscentrik, koji je aktivno učestvovao u književnom životu zemlje i sklopio prijateljstva s brojnim istaknutim književnicima epohe. U svađi s prijateljem novinarom izgubio je ruku. Veći deo života proveo je u siromaštvu.

Putovao je u Južnu Ameriku nekoliko puta, prvi put 1892. godine, radio je kao novinar u Meksiku. Ta putovanja su imala veliki uticaj na njegove političke ideje – zalagao se za emancipaciju Indijanaca i podržavao Meksičku revoluciju. Autorove političke preokupacije sve više su nalazile izraz u njegovoj književnosti, te tako i nastaje njegovo remek-delo Tiranin Banderas, roman o brutalnoj diktaturi imaginarnog latinoameričkog diktatora.

Kod nas su mu prevedeni romani „Sonate: sećanja Markiza de Bradomina“ (prev. Nina Marinović, Sremski Karlovci: Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića, 2007) i „Cvet svetosti“ (prev. Biljana Bukvić Isailović, Beograd: Utopija, 2011), trilogija dramski dela pod nazivom „Strašne komedije“: 1. „Srebrno lice“, 2. „Orao u grbu“ i 3. „Romansa o vukovima“ u prevodu Branislava Đorđevića (Beograd: Čigoja, 2008), kao i delo esejističke proze „Čarobna lampa: duhovne vežbe“ (prev. Biljana Isailović, Beograd: Clio, 2016).

Ana Marković